Бизда ҳамма биринчи ёки маданият нимада кўринади?

Бугун метрода ишга келаётиб бир воқеага дуч келдим-у бундан бир неча йиллар олдин бўлган воқеа кўз олдимга келди. Яна ўша ёқимсиз ҳодиса кўз ўнгимда намоён бўлди. Аввал бугунги метродаги ҳангомани айтиб берай.

Метро бекатида поезд келиб тўхтаяпти. Ичи деярли бўш. Метрога чиқмоқчи бўлаётганлар ҳам унчалик кўп эмас. Айтиш мумкинки, ўша пайт бекатда бўлганларнинг ҳаммаси вагонга кирса ҳам жой бўладигандек. Поезд аста-секин тўхтар экан йўловчилар эшик очилиши ва ичкарига киришни мўлжаллаб туришибди. Бир маҳал ортимдан бир йигит ва ёнидаги аёл қўлларидаги халта-хуржуни билан туртиб вагонга энг аввал кириш ҳаракатида бўляпти. Бир-икки турткилагандан кейин унга қараб:

• Ука, биз ҳам шу вагонга чиқамиз. Озгина сабр қилиб туринг, – дедим.
• Хўп, хўп, кираверинг.

Йигитнинг юзида жаҳлми, хафа бўлишга ўхшаганми ҳолат пайдо бўлди.

Шунда бундан тўққиз йил илгариги сафаримда рўй берган воқеа эсимга тушиб кетди.

2014 йил. Адлер аэропортига тонг саҳарда қўндик. Божхона текширувидан ўтиш учун бир дарчага йўналтиришди. Дарчанинг олдида тумонат одам. Навбат деган нарса ўзбекларга алоқаси йўқдек. Божхона ходими аёл бир неча марта навбатга туринглар дегани қумга тўкилган сувдек бўлиб кетди. “Қоракўзлар”имизнинг ҳаммаси биринчи бўлиб ўтишни хоҳлайди. Бу курашда аёлми эркакми фарқи йўқ, ҳамма олдинга интилади. Бу нима, кўпкарими, пойгами? Қизиғи, биздан озгина кейин қўнган самолёт йўловчилари ипга тизилган маржондек бўлиб, биздан олдин текширувлардан ўтиб кетишди. Божхоначи аёлнинг сабр-тоқати тугади шекилли, сўкинишга, “баран” деб ҳақорат қилишга ҳам ўтиб кетди. Кўп чет элга чиқмаганимдан, бу каби томошаларни кўрмагандим. Шунча ҳақоратдан кейин энди навбатга тизилармиз, деган ўй кечди хаёлимдан. Аммо чучварани хом санаган эканман. Барака топгурлар жойидан жилмади, ўша-ўша бақир-чақир давом этаверди. Ўшанда бир томондан жаҳлим чиқса, бошқа томондан уялиб кетган эдим.

Ўн кун ўтиб юртга қайтадиган бўлдик. Самолёт Тошкент аэропортига қўнишга яқин қолиб, “15-20 дақиқада Тошкент аэропортига қўнамиз” деб эълон ҳам қилишди. Ҳамма камарларни боғлаб жойида ўтириши буюрилди. Ҳатто мен ўта қўрқмас деб қойил қолганим стюардесса аёллар ҳам камарини тақиб жой-жойига ўтириб олган. Самолёт 45 градус шўнғиб қўнишга ҳаракат қилаётганда уйига қайтаётган мигрант укаларимиздан бири ўрнидан турди. Стюардесса аёлнинг “ўтир” деган гапларига қулоқ солмадими ёки эшитмадими, шоввоз тоққа чиқаётгандек қатор оралаб юриб қолса, денг. Бечора ҳожатхонага бормоқчи экан. Уни озгина чидаб туришга, ҳозир Тошкентга қўнишимизни тушунтириб жойига ўтқазишган ҳам эдики, яна биттаси “бош кўтариб” ҳаракатга келди…

Ҳайрон қоласан, киши. Ўттиз йилдан бери миллионлаб юртдошларимиз чет элларга боришади, самолётларда учишади. Лекин аксарият ҳамюртларимиз аэропорт каби жамоат жойларида ўзини тутишни ўрганиша олмаган. Шу сабаб ўзбекистонликлар барча аэропортларда энг узоқдаги чиқиш жойларига йўналтирилади.

Ахир бошқа юртларда транспортга чиқишда ҳеч ким талотўп билан автобус ёки метрога чиқмайди, ҳамма битта-битта навбатини кутиб туради-ку! Қачон бизда ҳам, бизнинг фуқароларимиз ҳам шу тартибга ўрганишади? Оддий маданият қоидаларини ўрганиш учун нима зарур бўлади ва неча йил керак?

Шоир айтганидек, “қачон халқ бўласан, эй сен, оломон?”

Ёқуб Умар