Миграция дунёси: Қаерда қанча муҳожир бор? Қайси мамлакат қулай?

Россияда 12 миллионга яқин бошқа давлатлардан келган муҳожирлар яшайди ва ишлайди. Сўнгги бир неча йил ичида бу кўрсаткич барқарорлигича қолди. Шу билан бирга, Россиядан кетганлар сони қарийб 10 миллион кишини ташкил қилади. Россия муҳожирлар ва иммигрантлар сони энг кўп бўлган давлатлар қаторига киришига қарамай, у ҳали ҳам олдинги ўринлардан жой олмаган.

Мигрантлар қайси давлатларга боришади?

Муҳожирларнинг мамлакат аҳолисининг умумий сонидаги улуши бўйича етакчи ўринни Яқин Шарқ давлатлари эгаллайди. БААда келгиндиларнинг улуши умумий аҳолининг 88 фоизини ташкил қилади. Қувайт, Қатар, Баҳрайн ва Уммон бироз ортда қолган. Аҳолисининг 75 фоизи эркаклар, асосан чет эллик ишчилар бўлган Қатарда демографик номутаносиблик, айниқса сезилади. Сингапур 43 фоиз иммигрантлари билан олтинчи ўринни эгаллаган. Саудия Арабистони еттинчи ўринда, подшоҳлик аҳолининг 39 фоизи муҳожирлар.

Англо-саксон мамлакатлари орасида иммигрантлар сони бўйича Австралия – 30 фоиз, Янги Зеландия – 29 фоиз, Канада – 21 фоиз, Ирландия – 18 фоиз билан етакчилик қилмоқда. Бу мамлакатлар узоқ вақтдан бери муҳожирларни ўзига жалб қилиб келган.

Ғарбий Европа мамлакатлари орасида Швейцария мигрантлар учун айниқса жозибадор – аҳолининг 29 фоизи, Швеция – 20 фоиз, Австрия ва Германиянинг 19 фоизи муҳожир.

Собиқ совет республикаларидан бу рўйхатга аҳолисининг 20 фоизи муҳожирлар бўлган Қозоғистон ҳам кирган.

Россияда мигрантлар улуши 8 фоизни ташкил қилади. Бу кўрсаткич 1990 йиллардан бери бир хиллигича қолмоқда. Ҳатто қаттиқ иммиграция сиёсати билан танилган Японияда ҳам аҳолининг 2 фоизи иммигрантлар.

Мутлақ рақамлар

Бироқ, рақамларга қарасангиз, вазият бошқача. Иммигрантлар сони бўйича мутлақ етакчи 50 миллион муҳожир билан АҚШ, иккинчи ўринда Германия – 15 миллион, Саудия Арабистони – 13 миллион, Россия – 12 миллион, Буюк Британия ва Бирлашган Араб Амирликлари – ҳар бири 9 миллиондан. Ҳиндистонда 5 миллион муҳожир бўлса, Хитойда 1 миллион.

Иммигрантларнинг энг паст улуши Кубада – аҳолининг 0,03 фоизи, Хитойда сўнгги 30 йилда иммигрантлар сони икки баравар кўпайганига қарамай – 0,07 фоиз, Вьетнамда – 0,08 фоиз, Индонезия ва Мадагаскарда – 0,13 фоиз. Ҳиндистонда ҳам муҳожирларнинг кичик улуши бор – 0,35 фоиз.

Яхши ҳаёт илинжида

“Миграциянинг юқори даражаси кўпроқ ҳаёт сифати ва иқтисодиётнинг ривожланиши билан боғлиқ”, деб таъкидлайди инвестбанкир ва Bitkogan телеграм канали муаллифи Евгений Коган. “Бу даража босқичма-босқич ошиб бормоқда, ривожланган мамлакатлар тараққиётига ҳисса қўшади ва туғилишнинг пасайишини тутиб туради. БАА аҳоли жон бошига юқори ЯИМга эга ва катта ишчи кучини жалб қилади. Жанубий Корея ҳам туғилишнинг пастлиги ва аҳолининг қариши туфайли миграцияда эътиборга молик «ўйинчи» ҳисобланади. Бу иммиграция сиёсатини ислоҳ қилишга, жумладан, меҳмон ишчилар дастурлари ва норезидентларга сайлов  ҳуқуқларини олишга туртки бўлди. Жанубий Кореядаги мигрантлар улуши 0,1 фоиздан 3,37 фоизга ошган.

«Германияда ҳам худди шундай ҳолат юзага келди: ҳатто муҳожирлар сони ортган тақдирда ҳам, мамлакат аҳолисининг сезиларли даражада қисқариши хавф солмоқда. Демак, мамлакат чегараларини янада кенгроқ очиши керак, бу эса маданий-сиёсий ўзгаришларга олиб келиши мумкин», – давом этади Коган.

1990 йилдан 2020 йилгача Германияда муҳожирлар сони 151 фоизга ошган. Худди шу даврда Яқин Шарқда миграция 57 фоизга кўпайди.

Англо-саксон мамлакатларида ҳам миграция ўртача 84 фоизга ошган, айниқса Ирландияда кўрсаткич 172 фоизга ўсган. Немис тилида сўзлашувчи мамлакатларда ўсиш 92 фоизни ташкил этди. 30 йил ичида энг кучли ўсиш Лотин Америкасида, масалан, Перу, Колумбия ва Чилида содир бўлди, бу минтақада ўртача ўсиш 1130 фоизни ташкил этган. Шарқий Европада, жумладан Болгария, Сербия ва Руминияда миграция 775 фоизга ошган.

Коганнинг фикрича, миграциянинг умумий ўсиши ривожланган турмуш даражаси ва иқтисодий ўсиш билан боғлиқ. Бу жараён ривожланган мамлакатларда туғилишнинг пасайишига қарамай барқарорликни сақлашга хизмат қилмоқда. Бироқ, бундай ўзгаришлар Германияда бўлганидек, ижтимоий-маданий ва сиёсий оқибатларга олиб келиши мумкин.

Шундай қилиб, ҳозирги миграция сурати шуни кўрсатадики, турмуш даражаси ва иқтисодий ривожланиши юқори бўлган мамлакатлар кўпроқ мигрантларни жалб қилмоқда. Бу жараён нафақат барқарорликни сақлайди, балки ушбу мамлакатлар маданияти ва сиёсатида ўзгаришларга олиб келиши мумкин.

Муҳожирлар қаерлардан чиқиб кетишяпти?

Мигрантларнинг “рақамли оқими” орасида бир нечта асосий манбалар ажралиб туради. Ҳиндистон чет элга юборилган 18 миллиондан ортиқ одам билан биринчи ўринда туради. Кейинги ўринда Мексика, 12 миллионга яқини, асосан, АҚШга кетмоқда. Учинчи ўринда 11 миллион муҳожир билан Хитой, улардан кейин Россия 10 миллион, Сурия эса 8 миллион киши. Умуман олганда, жаҳонда муҳожирлар сони ортиб бормоқда: 2019 йилда 272 миллион киши рўйхатга олинган, бу 2010 йилга нисбатан 51 миллионга кўп.

Мигрантлар учун энг қулай давлатлар

Тадқиқотга кўра, муҳожирлар учун энг қулай давлатлар таълим, меҳнат ҳуқуқлари ва ижтимоий ҳимоядан кенг фойдаланиш имконияти мавжуд давлатлар ҳисобланади. Бу борада Швеция етакчилик қилмоқда, бу ерда Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган фуқаролар бу соҳаларда тенг имкониятлар ва дискриминацияга қарши қонунларга эга.

Бироқ, баъзи мамлакатларда мигрантлар қийинчиликларга дуч келишади. Мисол учун, БААда “кафала” тизими меҳнат визалари жисмоний шахслар ёки компаниялар томонидан берилишини назарда тутади ва бу иш берувчиларга ишчилар устидан кўпроқ ваколат беради.

Мослашувнинг аҳамияти

Миграция бўйича етакчи таҳлилчи Вячеслав Поставнин кўпчилик муҳожирлар қитъалар ичида ҳаракат қилишини таъкидлайди. Масалан, Бангладеш, Афғонистон, Хитой ва Ҳиндистон каби Осиё давлатларидан эркаклар одатда Яқин Шарққа боришади. Шимолий Америка мамлакатлари аҳолисида эса, АҚШ ва Канадани танлаш эҳтимоли кўпроқ.

Россияда миграция билан боғлиқ вазият

Россия, шунингдек, кўплаб муҳожирлар, айниқса, собиқ Совет Иттифоқи давлатлари фуқаролари келадиган манзилга айланиб бормоқда. Ҳозирда Россияга муҳожирларнинг асосий оқими Марказий Осиё мамлакатлари, жумладан, Украина, Молдова ва Беларусдан келади.

Россияда 12 миллионга яқин муҳожир барқарор яшайди, уларнинг мамлакат иқтисодиётига қўшган ҳиссаси ЯИМнинг 5-10 фоизини ташкил қилади. Пулнинг чиқиб кетиши борасидаги мунозараларга қарамай, мигрантлар ишлаб топган пулларининг катта қисмини Россия ичида сарфлашади.

Бироқ, мигрантларнинг муваффақиятли интеграциялашуви учун тегишли дастурлар зарурлигини унутмаслик керак. Швеция мисоли шуни кўрсатадики, таълим олиш имконияти муваффақиятли мослашишнинг асосий омилларидан биридир. Турли маданият ва миллатларнинг аҳил-иноқ яшашини таъминлаш учун бундай дастурларни давлат даражасида ишлаб чиқиш ва амалга ошириш зарур.