Назоратсиз миграция: бу хавфсизликка таҳдидми?

Аудит, консалтинг ва баҳолаш компаниялари халқаро тармоғи FinExpertiza маълумотларига кўра, 2022 йилда Россияга деярли 3,5 миллион хорижий ишчи келган, бу 2021 йилга нисбатан 871 минг кишига кўпдир. Иш берувчилар нега муҳожирларга муҳтожлиги ва уларнинг мамлакатда қолиши қандай хавф-хатарларга олиб келишини бўйича тадқиқот олиб борилди.

2023 йил март ойи охирида меҳнат биржасида 2,6 миллион нафар мамлакат аҳолиси рўйхатдан ўтганига қарамай, Россияда ишчи кучи етишмайди. Гап шундаки, россияликлар қурилиш соҳаси ёки ҳовли супуриш ишларини истамайди. Муҳожирлар эса ҳар қандай ишга ихтиёрий равишда киришади. Уларнинг ҳаракати билан мамлакатда кўпроқ товар ишлаб чиқарилмоқда, хизматлар кўрсатилмоқда, ялпи ички маҳсулот ўсиб бормоқда. Бундан ташқари, ташриф буюрувчиларнинг ўзлари Россия Федерацияси ҳудудида пул сарфлашади, бу эса йиғилган солиқ миқдорини оширади.

Миграция жараёнлари компаниялар самарадорлигига ижобий таъсир кўрсатади. Кўпгина иш берувчилар келгинди ишчилар кўпроқ ва яхшироқ ишлаши, қоида ва талабларга кўпроқ эътибор беришини қайд этишади. Бундан ташқари, мигрантлар қурилиш, қишлоқ хўжалиги ва бошқа соҳаларни ривожлантиришга ҳисса қўшмоқда. Давлат лойиҳалари учун ҳам муҳожир ишчиларнинг иши муҳимдир.

Россиядаги ноқонуний миграция

Мамлакатда қонуний равишда бўлган муҳожирлардан ташқари, қалбаки ҳужжатларга эга ноқонуний муҳожирлар ҳам бор. Россия Ички ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, уларнинг сони 2 миллионга яқин. Санкт-Петербургда 100 мингдан ортиқ хорижликларнинг миграция рўйхатидан ўтиши бўйича жиноий иш қўзғатилган. Уларнинг яшаш жойлари сифатида нотурар-жой бинолари кўрсатилган. Полиция бундай ҳолатларни мамлакатнинг турли шаҳарларида мунтазам равишда қайд этиб боради.

2022 йилда тугатилган Россия Мигрантлар Федерациясининг собиқ президенти Вадим Коженовнинг таъкидлашича, «ноқонуний муҳожирлар ертўлада ўтирган қандайдир одамлар эмас». Кўпчилик қонуний равишда рўйхатдан ўтишни хоҳлайди – лекин қила олмайди. Масалан, шахсни миграция рўйхатига олиш учун қабул қилувчи томон уни уй-жой билан таъминлаган шахс МФЦ билан боғланиши керак. Лекин ҳар бир хонадон эгаси бундай хизматни тақдим этишга рози бўлмайди. Натижада муҳожирлар  воситачиларга мурожаат қилиш ва рўйхатдан ўтишни сотиб олишга мажбур бўлади.

Ноқонуний муҳожирларга иш топиш ва депортация бўлишдан қутулиш қийин иш. Пул ишлаш учун уларнинг кўпчилиги ноқонуний бизнесда ишлай бошлайди. Масалан, қалбаки алкоголь маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва сотиш, гиёҳвандлик воситаларини тарқатиш, қалбаки сертификатлар ва муҳрларни сотиш билан шуғулланиш. Ҳатто маъмурий ҳуқуқбузарликлар ҳам жиноятга олиб келиши мумкин. Масалан, икки марта йўл ҳаракати қоидаларини менсимаган хорижлик ҳайдовчи депортация қилиниши ёки яширин ишлаш танлови олдида қолади.

Маъмурий жарималар туфайли ноқонуний бўлиб қолган муҳожирларга амнистия қўлланилиши вазиятдан чиқиш йўли бўлиши мумкин, дейди Давлат Думасининг иқтисодий сиёсат бўйича қўмитаси раҳбари ўринбосари Артем Кирянов.

Миграция жамоат тартибига таҳдид сифатида

2023 йилнинг январь-февраль ойларида мигрантлар томонидан 7 мингга яқин жиноят содир этилгани иддао қилинган. Бу 2022 йилнинг шу даврига нисбатан 10 фоизга кўпдир. Ҳуқуқбузарликларнинг аксарияти ҳужжатларни қалбакилаштириш билан боғлиқ. Аммо қотиллик, жанжал, талончилик ҳолатлари ҳам учраб туради.

Россия Федерацияси Тергов қўмитаси раиси Александр Бастрикиннинг сўзларига кўра, муҳожирларнинг тажовузкорлиги сабабларидан бири бу «менталитетнинг ўзига хос хусусиятлари», моддий қийинчиликлар, ёмон иш ва яшаш шароитлари экан. Шунингдек, ҳужжатларни расмийлаштиришда қийинчиликлар: талон олиш, кейин ҳужжатларни топшириш учун узун навбатлар ҳам ўз сўзини айтади. Буни онлайн қилиш мумкин эмас. Ва агар оператор хатога йўл қўйса ёки ҳужжатлар тўплами тўлиқ бўлмаса, мигрант ҳаммасини бошидан бошлаши керак. 2021 йилда Москванинг Путилково туманида муҳожирлар бир неча соатлаб  миграция марказида навбатда туриш ва орзудаги талонни олиш учун ерда ухлаб, овқатланишган. Кўпчилик узоқ кутиш туфайли ишсиз қолди.

Нега муҳожирлар камситилади?

«Общественное мнение» жамғармасининг ўтган йили ўтказган сўровига кўра, россияликларнинг 50 фоизи муҳожирларнинг мамлакатга киришини чеклаш зарур, деб ҳисоблайди. Шу билан бирга, респондентларнинг 30 фоизи хорижлик ишчилар фойдадан кўра кўпроқ зарар келтиришига ишончи комил, 20 фоизи эса маҳаллий аҳоли ва ташриф буюрувчилар ўртасидаги муносабатлар ёмон эканини айтади. Бу негативликнинг сабаби нимада?

Одамлар ўзларига ўхшамайдиганларга асоссиз равишда ишончсизлик билдиришади. Гарчи ягона фарқ одамнинг кийиниши ва чет тилида гаплашиши бўлса ҳам.

Қўллаб-қувватлаш ўрнига назорат қилиш

Муҳожирларга нисбатан самарали инсонпарварлик сиёсати мавжуд эмас. Масалан, яшаш рухсатисиз келганлар ишсизлик нафақасини олмайдилар. Болалари бор муҳожирларнинг оилалари энг оғир аҳволда. Катталар вақтинча даромад манбасини йўқотганда, ҳақиқий фожиа рўй беради: қонуний равишда ишлайдиган хорижликларнинг атиги 5 фоизи бўш вақтларида иш ҳақи олишда давом этадилар. Бундан ташқари, муҳожирлар камситишларга дуч келадилар: иш берувчилар кўпинча уларга тўловларни кечиктирадилар, норозилик билдира бошлаганлар эса ишдан бўшатилади. Кўпгина хорижликлар камситишларни бошдан кечиради, бироқ ишини йўқотишдан қўрқиб шикоят қилишмайди.

Ҳуқуқ-тартибот идоралари мигрантлар ҳуқуқларини ҳам поймол қилмоқда. «Гражданское содействие» хайрия ташкилоти координатори Варвара Третьяк (Россия Федерацияси Адлия вазирлиги томонидан хорижий агент сифатида тан олинган) муҳожирлар кўпинча ҳужжатларни текшириш учун кўчада ҳеч қандай сабабсиз тўхтатилишини айтади. Эслатиб ўтамиз, қонунга кўра, бу фақат ориентировка, қидирувда бўлган шахсга ўхшашлик, алимент тўлашдан бўйин товлаш ва психиатрия шифохонасида даволанган тақдирдагина амалга оширилиши мумкин. Агар бирор кишининг ёнида ҳужжатлари бўлмаса, уларни уйда ёки машинада унутган бўлса ҳам мамлакатдан чиқариб юборилиши мумкин.