Raqamli dalillardan foydalanish bo‘yicha yangi qonun: nimalar o‘zgaradi?

O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 21-noyabr kuni raqamli dalillar bilan ishlashni tartibga soluvchi qonunni imzoladi. Ushbu qadam huquqiy tizimni raqamlashtirish bilan bog‘liq milliy qonunchilikning muhim yangilanishidan dalolat beradi. Hujjat Lex.uz portalida e’lon qilingan bo‘lib, u bilan Jinoyat-protsessual, Fuqarolik protsessual kodekslari va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga o‘zgartirishlar kiritiladi. Ma’lum bo‘lishicha, mazkur qonun huquqni muhofaza qiluvchi organlar va sudlarga o‘z faoliyatida zamonaviy texnologiyalardan samarali foydalanishga yordam beradi, bu esa, o‘z navbatida, mamlakatimiz huquq tizimining shaffofligi va samaradorligini oshiradi. Raqamli dalillarni to‘plash, saqlash va baholash bo‘yicha belgilangan tartiblar ularning yuridik ahamiyatini ta’minlash, fuqarolarning huquqlarini himoya qilish va sud jarayonlarining adolatliligini ta’minlashga qaratilgan.

Ushbu qonunga muvofiq quyidagi tushunchalar belgilanadi:Elektron ma’lumotlar — elektron qurilmalar va axborot tizimlari, shuningdek, axborot texnologiyalari yordamida yaratilgan, qayta ishlanadigan va saqlanadigan ma’lumotlar.

Raqamli dalillar — ish uchun ahamiyatli holatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan elektron ma’lumotlar, shu jumladan elektron fayllar, audio, video yozuvlar, Internetda saqlanadigan ma’lumotlar, shuningdek boshqa elektron ma’lumotlar.

Yangi qonunning o‘ziga xos jihati shundaki, elektron ma’lumotlarning qog‘oz nusxalari raqamli dalil sifatida tan olinmaydi. Jinoyat ishlari bo‘yicha bunday nusxalar umuman qabul qilinmaydi, fuqarolik va xo‘jalik nizolarida esa notarial tasdiqlangan taqdirdagina ko‘rib chiqilishi mumkin.

Raqamli dalillar qanday to‘planadi va baholanadi?

Raqamli dalillar turli usullar yordamida to‘planishi mumkin:

• Internet va mahalliy tarmoqlar orqali;

• elektron qurilmalar va saqlash vositalarini tekshirish orqali;

• inventarizatsiya uchun ma’lumotlarni olib qo‘yish orqali.

Shu bilan birga, ma’lumotlar yoki qurilmalarni olib qo‘yish faqat qonun asosida va sudning ruxsati bilan mumkin. Mutaxassis ishtirokisiz olingan ma’lumotlarni qabul qilinadigan dalil deb hisoblash mumkin emasligi muhimdir. Elektron tashuvchilarni tekshirish vaqtida texnik vositalardan foydalanishga ruxsat beriladi, lekin bu vositalardan foydalanish ma’lumotlarning shikastlanishiga yoki yo‘qolishiga olib kelmasligi kerak.

Raqamli dalillar huquqni muhofaza qilish organlariga yoki sudga asl shaklida yoki nusxa ko‘rinishida topshirilishi mumkin. Biroq, nusxalarni uzatish faqat ma’lumotlarning yaxlitligi saqlanib qolgan taqdirdagina mumkin. Nusxalar, agar ular asl nusxa ko‘zdan kechirilgandan so‘ng tasdiqlangan bo‘lsa, ruxsat etilgan dalil hisoblanadi.

Dalillarni o‘z ichiga olgan elektron tashuvchilar ashyoviy dalillar uchun nazarda tutilgan sharoitlarda saqlanishi kerak. Raqamli ma’lumotlarni taqdim etishda tuzilgan bayonnomalarda ma’lumotlarni taqdim etgan shaxs va ularning ish bilan aloqasi to‘g‘risidagi batafsil ma’lumotlar bo‘lishi kerak.

Qonunga ko‘ra, fuqarolik protsessi ishtirokchilari raqamli dalillarni saqlovchi vositalari bilan birga taqdim etishlari shart. Agar saqlovchilarni yetkazishning iloji bo‘lmasa, tomonlar bu haqda sudga sabablarini ko‘rsatgan holda xabardor qilishlari shart. Qonunning dastlabki tahririda jinoiy ish yuritish uchun ham xuddi shunday talablarni kiritish taklif qilingan, ammo yakuniy tahrirda bu qoida chiqarib tashlandi. Shuningdek, fuqarolar va mansabdor shaxslar sud tomonidan qonuniy talab qilinganda raqamli ma’lumotlar va saqlovchilarni topshirishlari shart.

Muallif: Lola Maxmudova