Россия билан газ иттифоқи: Марказий Осиёга зарарми ёки фойда?

2023 йил октябрь ойида Россия, Ўзбекистон ва Қозоғистон Россия газини Қозоғистон орқали Ўзбекистонга етказиб бериш бўйича шартнома имзолаган эди. Бу воқеа тарихий бўлди, чунки Россия гази биринчи марта Марказий Осиёга келган эди. Бироқ энергия манбаларини диверсификация қилишга интилаётган Ўзбекистон учун бу иттифоқнинг ижобий ва салбий томонлари ҳам бор.

Ижобий томонлари

Ўзбекистоннинг энергетик хавфсизлиги оширилиши

Сўнгги йилларда Ўзбекистон энергетика соҳасида, айниқса, қиш мавсумида узилишлар туфайли жиддий муаммоларга дуч келди. Ўзбекистон собиқ энергетика вазири Алишер Султонов сўнгги 30 йил ичида давлат нефть, газ ва энергетика соҳаларига ҳеч қандай сармоя киритмаганини тан олди. Энергетика соҳасида етарлича эътибор ва тўпланган муаммолар ўз “мевалари”ни олиб келди. Ўтган йили бўлганидек, Марказий Осиёда қиш фасллари тобора кўпроқ ишдан чиқиш ва эскирган инфратузилманинг носозликлари билан ажралиб турди ва бу муаммо минтақадаги асосий сиёсий ва ижтимоий муаммога айланди.

Энергетикага бой Қозоғистон ҳам худди шундай энергетик инқирозни бошидан кечирди. 2022 йилда Қозоғистонда 30 даражали совуқда Экибастуз шаҳрининг 130 минг аҳолиси иссиқликсиз қолгани сабабли фавқулодда ҳолат эълон қилинган эди. Айтиш жоизки, энергетик хаос ва энергия нархи инқирози ҳам Қозоғистонда оммавий норозиликларга сабаб бўлиб, Қозоғистоннинг амалдаги президентининг статус-квосига деярли путур етказди, шундан сўнг ҳукумат истеъфога чиқишга мажбур бўлди.

Россия газини импорт қилиш Ўзбекистонга барқарор газ таъминотини таъминлаш ва узилишларга йўл қўймаслик имконини беради.

2022 йилда Ўзбекистонда 51,7 миллиард куб метр газ қазиб олинди, бу эса ички эҳтиёжни қондириш учун етарли эмас эди. Оқибатда бутун мамлакат бўйлаб, жумладан, Ўзбекистон пойтахти Тошкент шаҳрида ҳам газ таъминотида узилишлар юзага келди. Россия газини импорт қилиш Ўзбекистонга аҳолини зарур ҳажмда газ билан таъминлаш ва келажакда бу каби ҳолатлар такрорланмаслигига

имкон беради. Ўзбекистон Хитойга газ етказиб берувчи асосий давлатлардан биридир. Россия газини импорт қилиш Ўзбекистонга Хитой олдидаги шартнома мажбуриятларини бажариш ва бу давлат билан яхши муносабатларни сақлаб қолиш имконини беради.

2023 йилда Ўзбекистон Хитойга 11,5 миллиард куб метр газ етказиб берди. Бироқ Хитой олдидаги мажбуриятларини бажариш учун Ўзбекистон газ етказиб бериш ҳажмини ошириши керак. Россия газини импорт қилиш Ўзбекистонга буни ички истеъмолга зарар етказмасдан амалга ошириш имконини беради.

Россия газини импорт қилиш Ўзбекистонга газ инфратузилмасини модернизация қилиш имконини беради, бу эса келажакда газ қазиб олиш ва экспортини оширади.

Ўзбекистонда катта газ захиралари бор, лекин уни қазиб олиш ва экспорт қилиш кам. Россия газини импорт қилиш Ўзбекистонга газ қазиб олиш ва экспортини ошириш учун ички ресурсларни бўшатиш имконини беради.

Салбий томонлари

Агар Ўзбекистон Россия газини катта миқдорда импорт қилишда давом этса, бу Ўзбекистоннинг Россияга ҳаддан ташқари қарам бўлиб қолишига олиб келиши мумкин. Бу Ўзбекистоннинг энергетика сиёсатида, шунингдек, иқтисодиёт ва сиёсат каби бошқа соҳалардаги имкониятларини чеклаши мумкин.

Россия газининг импорти Россиянинг Марказий Осиёдаги геосиёсий таъсирини ошириши эҳтимоли бор. Бу минтақада кескинликнинг кучайишига олиб келиши мумкин.

Россия Марказий Осиёда ўз таъсирини тиклашга интилмоқда. Россия газини Ўзбекистонга импорт қилиш Россиянинг минтақадаги таъсирини кучайтиришга ҳаракат қиладиган воситалардан бирига айланиши мумкин. Бу эса Россия ва Марказий Осиёнинг Хитой ва АҚШ каби бошқа давлатлари ўртасида кескинликни кучайтириши мумкин.

Россия газини импорт қилиш хавфини минималлаштириш учун

Ўзбекистон нима қилиши лозим?

• Ўзбекистон газга бўлган эҳтиёжини ички ресурслар ҳисобидан қондириш имконини берадиган энергетика соҳасини ривожлантиришнинг узоқ муддатли стратегиясини ишлаб чиқиши керак. Бу Ўзбекистоннинг Россия газ импортига қарамлигини камайтириш имконини беради.
• Ўзбекистон Марказий Осиёнинг бошқа давлатлари билан газ қазиб олиш, ташиш ва истеъмол қилиш соҳасида ҳамкорликни кучайтириши керак. Бу Ўзбекистонга газ манбаларини диверсификация қилиш ва битта етказиб берувчига қарамликни камайтириш имконини беради.
• Ўзбекистон ягона етказиб берувчига қарамликни камайтириш учун газ бозорида рақобатни кучайтириши керак. Буни Туркманистон ва Эрон каби янги етказиб берувчиларни газ экспортига жалб қилиш орқали амалга ошириш мумкин.

Умуман олганда, Россия, Ўзбекистон ва Қозоғистон газ иттифоқининг ижобий ва салбий томонлари ҳам бор. Ўзбекистон узоқ муддатда Россия газини импорт қилишни давом эттириш тўғрисида қарор қабул қилишдан олдин бу омилларнинг барчасини яхшилаб ўйлаб кўриши керак.