Rossiyada migratsiya sohasida o‘zgarishlar: nimalarni bilish kerak?

Rossiya 2024 va 2025-yillarda migrantlar uchun qoidalarni o‘zgartirmoqda. Bu o‘zgarishlar ko‘p odamlarga ta’sir qilishi uchun nima bo‘layotganini va unga qanday tayyorgarlik ko‘rishni bilish muhimdir.

2024-yil mart oyida “Crocus City Hall”dagi fojiadan so‘ng jamiyatda va siyosatchilar orasida migratsiya ustidan qat’iy nazoratga talab kuchaydi. Markaziy Osiyo bo‘yicha ekspert Stanislav Pritchinning fikricha, bu vaqtinchalik chora emas, balki rasmiylar patent va yashash uchun ruxsatnomalar berishda suiiste’molliklarni aniqlagan katta tizimning bir qismidir. Hujjatlar tekshirilgan ham muhojirlar, ham mansabdor shaxslar tomonidan korrupsiya holatlari aniqlangan. Endi ular bu bo‘shliqlarni yopmoqchi va nazoratni kuchaytirmoqchi.

Bu bilan bog‘liq boshqa o‘zgarishlar ham mavjud. Isroillik ekspert Andrey Kazansevning aytishicha, ham polisiya, ham millatchi guruhlar tomonidan muhojirlarga bosim kuchayib bormoqda. Polisiya ba’zan nohaqlik qiladi, o‘zboshimchalik holatlari mavjud. Kazansevning so‘zlariga ko‘ra, tez orada bunday holatlar yanada ko‘payishi mumkin.

Huquqshunos va migrant.uz sayti asoschisi Botirjon Shermuhammad: “Muhojirlarga munosabat keskinlashgan. 2024-yilda tekshiruvlarni kuchaytiradigan va chet elliklarning huquqlarini cheklaydigan yangi qonunlar qabul qilindi. Tekshiruvlar ko‘paygan, rasmiylar migratsiya nazoratini kuchaytirishga chaqirmoqda. Shu sababli, qonuniy ravishda kelgan ko‘plab muhojirlar o‘zlarini ishonchsiz his qilishadi: ular tinch ishlashni xohlashadi, lekin ular atrofida ishonchsizlik va qo‘rquvni ko‘rishadi”.

2025-yil iyul oyidan boshlab SIM-kartalar bo‘yicha qoidalar qattiqlashadi. Chet elliklar biometrik ma’lumotlar yordamida (maxsus ma’lumotlar bazasida ularning yuzining surati) shaxsini tasdiqlashi kerak. Busiz 1-iyuldan SIM-kartalar bloklanadi: siz qo‘ng‘iroq qila olmaysiz, xabar yubora olmaysiz va internetga kira olmaysiz. Siz SIM-kartani faqat shaxsan va biometrik ma’lumotlar bilan sotib olishingiz yoki qayta ro‘yxatdan o‘tkazishingiz mumkin, har bir kishi uchun o‘ntagacha karta olish mumkin. Onlayn yoki hujjatsiz xarid qila olmaysiz. Agar siz allaqachon migratsiya hujjatlari uchun biometrik ma’lumotlarni topshirgan bo‘lsangiz ham, uni SIM karta uchun qayta topshirishingiz kerak. Bu, agar shaxs Rossiyani vaqtincha tark etgan bo‘lsa va 1-iyulgacha qaytib kelishga ulgurmasa jiddiy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.

2025-yil iyun oyi oxiridan boshlab Rossiyaga kirishdan oldin majburiy onlayn ro‘yxatdan o‘tish joriy etiladi. Kelishdan 72 soat oldin siz Gosuslugi portalining ruID ilovasida ro‘yxatdan o‘tishingiz, ma’lumotlarni to‘ldirishingiz va chegara nazorati uchun QR-kodini olishingiz kerak. Ilovani o‘zbek tilida ham to‘ldirish mumkin. Rus tilini yaxshi bilmaydigan yoki smartfondan qanday foydalanishni bilmaganlar dasturni o‘rnatish, ro‘yxatdan o‘tish va ma’lumotlarni yuklashda qiynalishi mumkin. Endi shunchaki chipta sotib olib Rossiyaga kirishning iloji bo‘lmaydi: kirish ish vizasiga o‘xshash ariza orqali amalga oshiriladi.

2025-yilning fevral oyidan boshlab Rossiyada nazorat ostidagi shaxslarning ochiq reyestri – huquqiy maqomi bilan bog‘liq muammolarga duch kelgan migrantlar ro‘yxati mavjud. 18-iyun holatiga ko‘ra, reyestr 800 mingdan ortiq odamni o‘z ichiga oladi. Agar ro‘yxatda bo‘lsangiz, prezident farmoniga ko‘ra, qonuniylashtirish uchun hujjatlarni imkon qadar tezroq topshirishingiz kerak. Biroq, hech kim shaxsan ogohlantirilmaydi – har bir kishi o‘zini Ichki ishlar vazirligining veb-saytida yoki davlat xizmatlarida tug‘ilgan sanasi va pasport ma’lumotlarini kiritgan holda tekshirishi kerak. Registr kuniga to‘rt marta yangilanadi. Agar migrant reyestrga kiritilgan bo‘lsa IIV ruxsatisiz hududni o‘zgartira olmaydi, uy yoki mashina sotib ololmaydi, korxona ocha olmaydi, mashina boshqara olmaydi (haydovchilik imtihoniga kira olmaydi), bolalari maktabga olinmaydi va chaqirilganda IIVga kelishi shart. Qoidalarga e’tibor bermaslik deportatsiya qilinish yoki maxsus muassasaga yuborishga olib keladi.

Botirjon Shermuhammadning aytishicha, ko‘plab muhojirlar qonuniy yo‘l bilan kelgan bo‘lsa ham, shu sababli oddiy huquqlaridan mahrum bo‘lishadi. Rasmiy ravishda hujjatlarni topshirib, ro‘yxatdan chiqib ketish mumkin, biroq amalda katta navbatlar va tashkiliy ishlarning yomonligi tufayli odamlar binolar yaqinida tunab qolib, ayrimlarning sog‘lig‘i yomonlashadi, hatto navbatda baxtsiz hodisalar ham uchrab turadi.

2025-yil 1-apreldan boshlab migrantlarning farzandlari maktabga qabul qilinganda rus tilidan majburiy imtihon joriy etildi. Ular migrant bolalar uchun bepul ta’limni bekor qilish va rus tili imtihonidan o‘tishga urinishlar sonini cheklashni muhokama qilmoqda. Qonun loyihasi allaqachon ma’qullangan: maktablar migrant bolalar haqidagi ma’lumotlarni Ichki ishlar vazirligiga beradi. Botirjon Shermuhammadning so‘zlariga ko‘ra, bu Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga zid bo‘lib, unda hamma uchun bepul ta’lim olish huquqi belgilangan.

Rus tili asosiy to‘siq bo‘lib qolmoqda. Rossiyada 500 mingdan ortiq muhojir farzandlari istiqomat qiladi, ularning ko‘pchiligi rus tilini yaxshi bilmagani uchun maktabda o‘qiy olmaydi. Ota-onalar ko‘pincha faqat o‘z ona tilida gaplashadi, maktablar esa yuqori darajani talab qiladi.

Rossiyada muhojirlarga rus tilini o‘rganish uchun qulay kurslar, moslashish dasturlari yoki aniq ko‘rsatmalar mavjud emas. Ko‘p odamlar hujjatlarni rasmiylashtirish, uy-joy yoki shifokor topish uchun zarur bo‘lgan onlayn xizmatlardan (Gosuslugi va boshqalar) qanday foydalanishni bilmaydi. O‘zbekiston tomoni hozirdanoq ma’rifiy loyihalar, jumladan, moliyaviy savodxonlikni oshirish bilan shug‘ullanmoqda. Oddiy kurslar, videolar va ko‘rsatmalar tezroq moslashishga va o‘zingizni ishonchli his qilishingizga yordam beradi.

Mutaxassis maslahati
Andrey Kazansev: “Ajralib turmaslik uchun til, qoidalar va an’analarni o‘rganing. Yurtdoshlaringiz va elchixona bilan aloqada bo‘ling: sizga yordam kerak bo‘lishi mumkin”.

Stanislav Pritchin: “Rossiyada hozir ishchilar yetishmaydi, shuning uchun ko‘pchilikda imkoniyat bor. Asosiysi, rus tilini bilish, kasb-hunar egallash va qonunlarni buzmaslik. Muammoga duch kelmaslik uchun o‘zgarishlarni kuzatib boring”.

Botirjon Shermuhammad: “Oldindan tayyorgarlik ko‘ring: til o‘rganing, moliyaviy ahvolingizni tartibga soling, Rossiyada odamlar qanday yashashini o‘rganing. Kasbsiz qiyin bo‘ladi, shuning uchun mutaxassislikka ega bo‘ling. Mahalliy aholi bilan muloqot qiling, bu sizga mamlakatni tushunishga va do‘stlar topishga yordam beradi”.

Tashqi mehnat migratsiyasi masalalari agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yil yanvarigacha 1,35 millionga yaqin o‘zbekistonlik xorijda mehnat qilmoqda, bu o‘tgan yilga nisbatan 34 foizga kam. Eng katta raqam hali ham Rossiyada, biroq ularning soni 1,2 milliondan 698 mingga kamaydi. Ikkinchi o‘rinda Qozog‘iston (197 mingdan 323 minggacha), uchinchi o‘rinda Turkiya (120 mingdan 89 minggacha). Yil davomida tashkil etilgan sayohatlar soni deyarli 4 barobar oshdi: Xorvatiya, Belgiya, Slovakiya, Serbiya, Chernogoriya va Qatar kabi yangi yo‘nalishlar paydo bo‘ldi.

Bu o‘zgarishlar migrantlar oldindan tayyorgarlik ko‘rishi lozimligi, til va qonunlarni o‘rganishi, texnologiya va hujjatlar bilan ishlay olishi zarurligini ko‘rsatadi. Shunda yangi mamlakatda hayot yanada tushunarli va xavfsiz bo‘ladi.