Рубл тушишда давом этмоқда: Россия валютасига нима бўляпти?

Россия рублининг пасайиши муқаррар равишда давом этиши Москва биржаси савдоларида ташвиш уйғотмоқда. Мамлакатдаги иқтисодий вазиятнинг ёмонлашуви фонида доллар ва евро курси мустаҳкамланиб, мос равишда 96 рубл ва 106 рублни ташкил қилди. Мутахассисларнинг фикрича, ҳозирча вазиятни ўзгариши учун жиддий сабаблар йўқ ва фақат кичик сакрашлар бўлиши мумкин.

Рублнинг тушиши йил бошида бошланган ва шу пайтгача давом этмоқда. Рублнинг қадрсизланиши Россия иқтисодиётидаги мавжуд вазиятни акс эттиради. Ўтган ёзда рубл ҳали кучли эди, аммо ҳозир мамлакат иқтисодиёти миллий валютага таъсир қилувчи фундаментал заифликка дуч келмоқда.

Алфа Банк бош иқтисодчиси Наталья Орлованинг изоҳлашича, рублнинг тушиши 2022 йил декабр ойида нефт нархининг юқори чегараси жорий қилинган, экспорт қисқарган ва импорт тикланаётган пайтда бошланган. Россиянинг савдо баланси рубл курсига сезиларли даражада таъсир қилади. Импортнинг кўпайиши ва экспортнинг камайиши билан мамлакатга валюта кириши камаяди, бу рублга бўлган талабнинг пасайишига олиб келади.

Мутахассислар, шунингдек, бюджет харажатларининг кўпайиши ва мамлакатда кредитлашнинг тез ўсиши пул бозорида рублнинг ортиқча миқдорини келтириб чиқаришини айтишади. Иқтисодчиларнинг таъкидлашича, нефт нархининг ошиши ҳам яқин келажакда рублга сезиларли таъсир кўрсата олмайди. Умуман олганда, рубл бўйича прогнозлар умидсиз ва кўплаб экспертлар миллий валюта ўтган ёздагидек кучли курсга қайтмайди, деб ҳисоблайди.

Бироқ, баъзи таҳлилчилар ҳали ҳам рублнинг келгуси ойларда бироз мустаҳкамланишини кутишмоқда, чунки нефт нархи пасайишдан кейин бироз кўтарила бошлади. Бироқ, иқтисодчиларнинг огоҳлантиришича, ҳар қандай даромад иқтисодиётга кечикиш билан киради ва ҳозирча вазият жуда ўзгарувчанлигича қолмоқда.

Хулоса қилиб, иқтисодчилар рублнинг тушиши нафақат жаҳон бозорларидаги, балки Россия иқтисодиётидаги мавжуд вазиятни ҳам акс эттиришини таъкидламоқда. Мутахассислар орасида рублнинг яқин орада мустаҳкамланиши ҳақидаги оптимизм ҳали кузатилмаган ва асосий вазифа хавфларни минималлаштириш ва мамлакатдаги иқтисодий вазиятни барқарорлаштиришдир.

Ўтган ҳафтада рублнинг пасайиши давом этди ва мутахассислар буни бир неча омиллар билан боғлашмоқда. Биринчидан, солиқ даврининг тугаши рублнинг қадрсизланишининг сабабларидан бири эди. Компаниялар солиқларни тўлашда фаол равишда рубл сотиб олишади, аммо муддат тугагандан сўнг улар чет эл валютасини сотиб олишни бошлайдилар, бу эса рублга қўшимча босимга олиб келади.

Яна бир омил – бюджет қоидаси бўйича валюта харидлари билан боғлиқ ноаниқлик. Молия вазирлиги заиф рубл туфайли бюджетга қўшимча даромадлар режалаштирилганидан юқори бўлишини эълон қилди. 6 августдан бошлаб Молия вазирлиги юан ва олтин сотиб олишни режалаштирмоқда, бу эса бундай харидлардан воз кечиши ва рублнинг қўшимча пасайишига олиб келиши мумкинлиги ҳақидаги тахминларга сабаб бўлди.

Спекулянтлар ҳам рубл курсига қарши ўйнаш ва бозордаги беқарорликдан фойдаланиш орқали таъсир кўрсатади. Иқтисодчилар бюджет қоидасини бекор қилиб, бюджет харажатларини молиялаштириш учун Миллий фаровонлик жамғармаси (Фонд национального благосостояния) дан фойдаланишни таклиф қилмоқда. Бу Молия вазирлиги томонидан чет эл валютасини сотиб олиш натижасида рублга босимнинг олдини олади.

Баъзи прогнозлар доллар 90 рублгача тушишини кўрсатади, аммо Молия вазирлиги чет эл валютасини сотиб олишдан бош тортса, йил охиригача доллар 85 рублга тушиши мумкин. Таҳлилчилар, шунингдек, рублнинг заифлашуви ва инфляцияга таъсир қилишда давом этса, Марказий банк валюта назоратини кучайтириши мумкин, деб ҳисоблайди.

Орлованинг огоҳлантиришича, август ойи рубл учун олдиндан айтиб бўлмайдиган бўлиши мумкин, чунки хорижий валюта таклифи кичик бўлган ва ресурслар чекланган бозорда кескин ҳаракатлар кутилиши мумкин. Баъзи экспертлар рубл ҳаддан ташқари кўп сотилган ва унинг жорий курси мамлакатнинг макро параметрларини акс эттирмайди, деб ҳисоблашади ва долларнинг 90 рублдан юқорига кўтарилишига ҳеч қандай алоқаси йўқ деб ҳисоблашади. Бироқ, регуляторнинг эҳтимолий аралашуви билан рубл курсини ривожлантириш сценарийлари ўзгариши мумкин.

Агар рубл тушишда давом этса, бу Россияда ишлаётган мигрантлар ва уларнинг меҳнат шароитларига таъсир қилади. Мумкин бўлган оқибатлар қуйидагича бўлиши мумкин:

Иш ҳақининг камайиши: Агар рубл қадрсизланса, Россия рублида иш ҳақи олаётган муҳожирларнинг ўз мамлакатининг миллий валютасида даромадлари қисқариши мумкин. Бу уларнинг молиявий аҳволига катта таъсир кўрсатиши ва яшаш шароитларини ёмонлаштириши мумкин.

Яшаш нархининг ошиши: рублнинг қадрсизланиши инфляцияга олиб келиши, мамлакатда товарлар ва хизматлар нархининг ошишига олиб келиши мумкин. Бу шундоқ ҳам кам даромадли ва оғир турмуш шароитларига дуч келган мигрантларга таъсир қилиши мумкин.

Меҳнат шароитларининг ёмонлашуви: Иқтисодий инқироз ва беқарорлик даврида иш берувчилар ўз бюджетларига босим кучайиб бораётгани сабабидан муҳожирларнинг иш ҳақини камайтиришга ёки меҳнат шароитларини ёмонлаштиришга уриниши мумкин.

Ишни йўқотиш хавфи: Иқтисодий фаолликнинг пасайиши ва мамлакатдаги умумий таназзул “ортиқча” ишчи кучи сифатида кўрилиши мигрантларнинг ишдан бўшатилишига олиб келиши мумкин.