Нега рубл тушиб кетяпти: эксперт изоҳлари ва 2023 йил учун тахминлар

2023 йилда рубл доллар ва бошқа валюталарга нисбатан қадрсизланди. Бу, айниқса, ёзда яққол намоён бўлди. Июл ойи бошида бир доллар 90 рублдан, евро эса 100 рублдан қимматроқ эди. Йил бошига нисбатан доллар учдан бир, 2022 йил июлидан эса деярли 70 фоизга қимматлашган. Рубл дунёдаги энг заиф валюталардан бирига айланиб, бир неча Африка мамлакатлари ва Аргентинани ортда қолдирди.

Рублнинг бундай қадрсизланиши бир неча омилларга боғлиқ. Биринчидан, рубл 2014 йилдан бери Россияда сузувчи валюта ҳисобланади, яъни унинг курси бозор шароитлари билан белгиланади. Агар валютага талаб таклифдан ошса, рубл тушади, агар таклиф талабдан ошса, рубл мустаҳкамланади. Ҳозирда доллар, евро ва юанга талаб таклифдан ошиб кетди.

Россия Марказий банки рублнинг қадрсизланишига экспорт тушумларининг камайиши асосий сабаб эканлигини аллақачон қайд этган. Июл ойи бошида Марказий банк раисининг биринчи ўринбосари Ксения Юдаева асосий омил савдо баланси ва жорий баланснинг ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада қисқариши эканлигини таъкидлайди.

Нега рубл бунчалик тушиб кетди?

Гап шундаки, валютага бўлган талабни фақат импорт қилувчиларгина шакллантирмайди. Уни аҳоли ва ташқи савдо билан боғлиқ бўлмаган корхоналар ҳам сотиб олади. Блумберг маълумотларига кўра, россияликлар мамлакатдан пул маблағларини фаол равишда олиб чиқишмоқда: 2022 йил бошидан 2023 йил майигача чет элдаги чакана депозитлар ҳажми 43,5 миллиард долларга ошди.

Бу ёзда жараён июн ойининг охиридаги сиёсий тўнтаришлар туфайли сезиларли даражада тезлашиши мумкин. Мутахассисларнинг фикрича, бу воқеалар рублга жиддий зарба бериши эҳтимол.

Шунингдек, Россиядан пул олиб чиқиш хорижий мулк ва активларни сотиш, хорижий инвесторларнинг бозорни тарк этишига ҳам боғлиқ. Мисол учун, июн ойида ўз акцияларини чет эллик эгаларидан қайтариб сотиб олишга тайёргарлик кўраётган “Магнит”  кунига 10 миллион долларгача чет эл валютасини сотиб олди.

2023 йилги бюджет ҳақида нималарни билиш лозим?

Инфляция ошади. Валюта курсининг ошиши импорт харажатларининг ошиши ҳисобланади. Россиянинг ташқи таъминотга жуда боғлиқ бўлиб қоладиган саноат соҳалари энг кўп зарар кўради.

Автомобил сотувчилари уюшмаси аллақачон кузда янги автомобиллар 15⁠-⁠20% қимматлашиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирган. Агар рублнинг заифлашуви узоқ давом этса, у ҳолда маиший ва компютер ускуналари нархи муқаррар равишда кўтарилади.

SberCIB Investment Research  таъкидлашича, вақт ўтиши билан рублнинг заифлашиши нархларга кўпроқ таъсир қилади. Таҳлилчиларнинг фикрича, келгуси чоракларда ставканинг нархларга ўтиш таъсири 5⁠—⁠10% бўлади.

Калифорния университети профессори Олег Ицхоки ҳам рублнинг мустаҳкамланиш истиқболини кўрмаяпти. У ўзининг савдо баланси кўрсаткичларига асосланган моделига таяниб, йил охиригача бир доллар учун 90⁠-⁠95 рубл курсини тахмин қилган.

Натижа нима бўлади?

Бугунги кунда рубл курсининг динамикаси биринчи навбатда ташқи савдо билан боғлиқ вазият билан белгиланади. Арзонроқ энергия ресурслари ва Россияга нисбатан санкциялар билан жорий қилинган экспорт чекловлари валюта курсига босим ўтказиб, мамлакатга валюта оқимини камайтиради. Шу билан бирга, импортнинг юқорилиги туфайли унга бўлган талаб катта.

Яна бир муҳим омил – капитал ҳаракати: Россиядан пул оқими қанчалик кўп бўлса, рубл шунчалик заифлашади.